خیرگی یکی از کمیت های قابل اندازه گیری روشنایی و نورپردازی است. خیرگی می تواند در اثر تابش و تراکم بیش از اندازه نور ایجاد شود. خیرگی بر بینایی و دید چشم اثر می گذارد و باعث سوزش چشم رمی شود. همچنین می تواند ذهن را هم تحت تاثیر قرار داده و راندمان مغز را پایین آورد. در این مقاله با ما همراه باشید تا مفهوم خیرگی و تاثیر آن بر نورپردازی بد را بررسی کنیم.
خیرگی (Glare) چیست؟
خیرگی به عنوان از دست دادن عملکرد بینایی یا ناراحتی ناشی از شدت نور در میدان بینایی است. در واقع خیرگی بیشتر از شدت نوری است که چشم ها به آن عادت می کنند، تعریف می شود. در توضیح ساده، خیرگی زمانی اتفاق می افتد که مقدار بیش از حد نور وارد چشم شما شود و در ظرفیت آن برای کنترل آن اختلال ایجاد کند. تابش خیره کننده ممکن است حتی خطرناک باشد و می تواند به روش های مختلفی در هر زمان از روز یا شب رخ دهد. خیرگی می تواند مستقیماً از یک منبع نور ساطع شود یا ممکن است منعکس شود.
انواع خیرگی نور
در نورپردازی پدیده Glare به دو دسته تقسیم می شود: خیرگی محدود کننده و خیرگی آزار دهنده. در ادامه به بررسی تخصصی این موارد می پردازیم.
خیرگی محدود کننده (Disability Glare)
خیرگی محدودکننده، باعث ایجاد یک هاله مجازی از نور در شبکیه چشم می‌شود. این اثر ناشی از نور مزاحم محیطی است که با شدت زیاد و در زاویه تند به چشمان ما وارد می‌شود. برای رفع این مشکل، ضروری است که بین منبع نور و خط دید، یک زاویه مناسب ایجاد شود. این اقدام به کاهش اثرات نور مزاحم و بهبود راحتی بینایی کمک می‌کند. برای مثال نوربالای ماشین هایی که در هنگام شب در یک بزرگراه تاریک در آینه ماشین می بینیم، نمونه ای از خیرگی محدود کننده می باشد.
خیرگی آزاردهنده (Discomfort Glare)
در این نوع از خیرگی، مشکلات به اندازه محدودکننده ایجاد نمی‌شود. به عنوان مثال، قرار گرفتن زیر نور آفتاب به میزان زیاد، یک نمونه از خیرگی آزاردهنده است. با این حال، نگاه کردن به آفتاب بدون استفاده از عینک محافظ، نمونه‌ای از خیرگی محدودکننده محسوب می‌شود. همچنین، یک نمونه دیگر از خیرگی آزاردهنده که به آن معمولاً برخورد می‌کنیم، خیرگی ناشی از چراغ‌های خیابانی در محیط شهری با نور بسیار تاریک است. برخی از انواع چراغ‌های خیابانی که در ارتفاع پایین نصب می‌شوند و زاویه نصب آن‌ها استاندارد نیست، ممکن است باعث ایجاد خیرگی آزاردهنده شوند.
چگونه خیرگی را کاهش دهیم؟
راه حل های متعددی برای تولید نوری دلپذیر و سالم برای کاهش تابش نور توصیه می شود. برای شروع، اگر لامپ‌هایی که انتخاب می‌کنید آزادانه قابل تنظیم هستند، می‌توانید با تنظیم مجدد چراغ‌ها در محلی که تابش نور به کمترین درجه تنظیم می‌شود، تابش نور را کاهش دهید. روش دوم برای کاهش تابش نور، پراکندگی نور است که ممکن است با ساخت عدسی‌های ضد تابش و بازتابنده‌ها برای پخش یکنواخت و هموار روشنایی انجام شود. آخرین اما نه کم‌اهمیت، موقعیت چراغ‌ها بر تابش نور تأثیر می‌گذارد، بنابراین بسیار مهم است که لامپ‌ها در جایی ایده‌آل تنظیم شوند که نور بازتاب‌شده از برخی سطوح براق و صاف به راحتی تشکیل نشود.
فاکتور UGR چیست؟ کاربرد آن در کجاست؟
UGR مخفف Unified Glare Rating است. UGR بیانی از شدت نسبی نور از یک اتصالات نوری در مقایسه با شدت نور از ناحیه اطراف است که توسط بیننده درک می شود. این یک معیار عینی از تابش خیره کننده است که توسط طراحان نور برای کمک به کنترل خطری که ساکنان یک ساختمان از نور مصنوعی خیرگی را تجربه می کنند استفاده می شود. مقادیر UGR از ۴۰ (نور بسیار زیاد) تا ۵ (نور بسیار کم) متغیر است. در بیشتر موقعیت ها، هرچه تابش نور کمتر، بهتر است، بنابراین UGR کم بهتر از UGR بالا است. استانداردهای بین المللی مانند EN12464 حداکثر UGR را برای موقعیت های مختلف توصیه می کنند. UGR<19 برای بسیاری از محیط های اداری و کلاس درس توصیه می شود.
UGR فقط برای نصب روشنایی داخلی قابل محاسبه است. نمی توان آن را برای نصب بیرونی (مانند روشنایی خیابان) محاسبه کرد و نمی توان آن را برای اتصالات نور به تنهایی محاسبه کرد.
به طور کلی عوامل موثر در UGR بالا چیست؟
- اندازه لومن: افزایش لومن می تواند به معنای UGR بالاتر باشد
- ابعاد اتاق: منابع بیشتر در میدان دید
- ارتفاع کم سقف
- توزیع لامپ با روشنایی زاویه بالا
- بازتاب سطح پایین نور
- اندازه دیافراگم لامپ
- رابطه لامپ (حداکثر زاویه کندلا) با خط دید ناظر
رفع خیرگی نور در فضای شهری و معابر عبوری
در جهت سنجش میزان خیرگی در محیط های عمومی، ابتدا باید میزان درخشندگی خیابان‌ها را محاسبه نماییم. این محاسبات باید با در نظر گرفتن ضریب انعکاس سطوح مختلف صورت گیرد و با توجه به شار نوری ارسالی از چراغ‌های خیابان و درصد انعکاس نور از محیط، به مقدار خیرگی برسیم. پیشنهاد می‌شود از رنگ‌های مات و تیره‌تر برای رنگ‌آمیزی عناصر مختلف خیابان استفاده شود. همچنین، بهتر است از چراغ‌های خیابانی LED به جای چراغ‌های متال هالید استفاده نموده و از ویژگی‌های تنظیم زاویه تابش نور در چراغ‌های LED بهره‌گیری کنیم. این اقدامات باعث کاهش مصرف انرژی و اتلاف نور می‌شوند.
استفاده از پروژکتورهای ال ای دی یا چراغ‌های خیابانی LED با رفلکتورها و لنزهای مناسب نیز برای روشنایی معابر عمومی توصیه می‌شود. این اجزا می‌توانند به بهبود کیفیت نوردهی و کاهش هدر رفت نور کمک کنند. همچنین، در انتخاب دمای نور باید توجه داشت که نور سفید یخی بسیار بیشتر از نور گرم، خیرگی را افزایش می‌دهد. بنابراین، در استفاده از نور سفید یخی برای روشنایی بیلبوردهای تبلیغاتی می‌توان به خیرگی بیشتری دست یافت.
